کودکان آسیب پذیرترین قشر جامعه در این شب چهارشنبه سوری هستند. با پند و اندرز و موعظه و انکار این رسم و رسوم همه ساله تلفات جسمی و جانی افزایش یافته است. تنها روش نزدیک شدن به رسوم است که به صورت غیر مستقیم به ایمنی پرداخته شود .
هشتگ هایی با مضمون نه به چهارشنبه سوری اساسا اشتباه میباشد و از منظر ایمنی جایگاهی ندارد ، چراکه هیچکس با جشن مخالف نیست و سور یعنی جشن …
سور یعنی جشن …
پریدن از روی آتش یکی دیگر از مراسمی است که در چهارشنبه سوری در بخشهای مختلف ایران به شکل های گوناگون انجام میگیرد.
مردم در این روز برای دفع شر و بلا و برآورده شدن آرزوهایشان مراسمی را برگزار می کنند که ریشه اش به قرن ها پیش باز می گردد.
در ایران رسم است كه پیش از فرو رفتن آفتاب، هر خانواده بوته های خار و گزنی را كه از پیش فراهم كرده اند روی بام یا زمین حیاط خانه و یا در گذرگاه ها، در سه، پنج یا هفت «گله» كپه می كنند. با غروب آفتاب و نیم تاریك شدن آسمان، زن و مرد و پیر و جوان گرد هم جمع می شوند و بوته ها را آتش می زنند. در این هنگام از بزرگ تا كوچك هر كدام سه بار از روی بوته های افروخته می پرند، تا مگر ضعف و زردی ناشی از بیماری و غم و محنت را از خود بزدایند و سلامت و سرخی و شادی به هستی خود بخشند. مردم در حال پریدن از روی آتش ترانه هایی می خوانند، بسیار آشنا هستند:
زردی من از تو ، سرخی تو از من
غم برو شادی بیا ، محنت برو روزی بیا
خاکستر چهارشنبه سوری، نحس است، زیرا مردم هنگام پریدن از روی آن، زردی و بیماری خود را، از راه جادوی سرایتی، به آتش می دهند و در عوض سرخی و شادابی آتش را به خود منتقل می کنند؛ پس خاكستر را در خاك انداز جمع می كنند، و آن را از خانه بیرون می برند و در سر چهار راه، یا در آب روان می ریزند. در بازگشت به خانه، در خانه را می كوبند و به ساكنان خانه می گویند كه از عروسی می آیند و تندرستی و شادی برای خانواده آورده اند.
در این هنگام اهالی خانه در را به رویش می گشایند. او بدین گونه همراه خود تندرستی و شادی را برای یك سال به درون خانه خود می برد. ایرانیان عقیده دارند كه با افروختن آتش و سوزاندن بوته و خار، فضای خانه را از موجودات زیانكار می پالایند و دیو پلیدی و ناپاكی را از محیط زیست دور و پاك می سازند.
آجیل چهارشنبه سوری
- یکی از کارهایی که در چهارشنبه سوری انجام میگیرد تهیه آجیل چهارشنبه سوری است،تخمه هندوانه، تخمه کدو، پسته، فندق، بادام، نخودچی، تخمه خربزه، گندم و شاهدانه را روی آتش بو داده و می‌خورند .این آجیل شور و شیرین، مانند آجیل مشگل گشاست، یعنی علاوه بر مواد اصلی بو داده شور و شیرین، به آن برگه هلو و زردآلو، قیسی، کشمش سبز، مویز، باسلـُق، پسته و بادام، فندق بو نداده، نقل، شکرپنیر، و مغز گردو هم اضافه می کنند.تهیه این آجیل را برای استجابت یک مراد نذر می کنند و خوردن این آجیل در شب چهارشنبه سوری به اعتقاد مردم باعث شگون و خوش یمنی است.
- امروزه اصطلاح نمک‌گیر شدن و نان و نمک کسی را خوردن و در حق وی خیانت نورزیدن، از همین باور سرچشمه گرفته است.
- زنانی كه نذر و نیازی می كردند در شب چهارشنبه آخر سال، آجیل چهارشنبه سوری می خرند و میان خویش و آشنا پخش کرده و می خورند.
- جالب است که به هنگام پاک كردن آجیل یا قسمت کردن آن قصه مخصوص آجیل چهارشنبه سوری، معروف به قصه خاركن را برای کودکان و خانواده تعریف میکنند .
قاشق زنی
قاشق زنی یکی از مراسم دیرین ایرانیان است که در شب آخرین چهارشنبهٔ سال (سه‌شنبه شب) درکنار جشن و شادی برگزار میشود.
سنت قاشق زنی برای بیشتر ایرانی ها آشنا و ملموس است . برخی ، دلایل پدید آمدن مراسم قاشق زنی را ، کمک به نیازمندانی می دانند که چیزی برای پهن کردن سفره ی سرور خود نداشتند و برای یک دست تر شدن سفره های شب عید مراسم قاشق زنی شکل گرفت .
پس از مراسم آتش بازی و خواندن سرود ، مردم کوچه ها را خالی می کنند و گرد کرسی و سفره خود می نشینند، صدای در به گوش می رسد. نگاه ها روی غذای وسط سفره که معمولا سبزی پلو با ماهی است ، لحظه ای به هم دوخته می شود . مقداری غذا ، آجیل ، شیرینی یا پول می تواند دلی را خرسند کند . پسر بزرگ خانه یا پدر ، به هوای اهدای خوراکی یا نقدینگی خود را به پشت در حیاط می رساند .
قاشق زن ها ، پوششی بر صورت خود می کشند تا شناخته نشوند و کسی اصرار در شناخت آنها ندارد پيش از رسيدن ميزبان، قاشق زن دستمال اش را از زير يا بالاى در داخل خانه مى فرستد. پس از گرفتن دستمال پر شده از خوراکی ،قند یا پول قاشق زن به سرعت از محل دور مى شود .
ايرانى ها مردمى شوخ طبع اند. شايد براى همين مراسم پرهیجان قاشق زنى خيلى زود ، رسمى نشاط انگيز شد . قاشق زن ها زياد شدند و برخى ها در قالب گروه هاى سه – چهار نفره قاشق زنى می کنند، وارد كوچه اى مى شوند و قاشق بر كاسه مى كوبند .
پس از اتمام كار و بازكردن دستمال هايشان پشت كوچه ، هر يك شانس خود را با ديگرى مقايسه مى كنند. يكى آجيل برده و ديگرى سكه اى پول ، يكى هم با دستمال خالى.
حكايت شوخى هاى قاشق زنى برای هر کس خاطره ای ماندنی خواد ساخت …
کوزه شکنی
یکی دیگر از رسوم خاطره انگیز در چهارشنبه سوری شکستن کوزه است.
به این ترتیب که مردم کوزه های خود را به بالای پشت بامها می برند و آنها را به پایین پرتاب کرده و می شکنند و در استقبال سال نو، کوزه نویی جایگزین می کنند.
برخی افراد داخل کوزه مقداری زغال به نشانه سیاه بختی،کمی نمک به نشانه شور چشمی و یک سکه به نشانه تنگدستی می‌اندازند و سپس کوزه را به دور
سر خود و افراد خانواده می‌چرخانند و از بالای بام خانه به داخل کوچه می‌اندازند.
این بیت شعر “غم برو شادی بیا، مهنت برو روزی بیا” را می خوانند و در پایان کوزه نو و تمیز را از قنات و یا چشمه روستا آب کرده و به داخل خانه می‌آورند که این مراسم همراه با شور، شعف و شادمانی خاصی اجرا میشود.
یکی دیگر از روشهای شکستن کوزه این است که هرکس چند سکه در کوزه اش می اندازد و همه برای شکستن کوزه ها به یک محله می روند و کوزه ها را بر زمین کوبیده و می شکنند که اینکار با ایجاد یک شادی در بین کودکان برای یافتن سکه های درون کوزه ها تکمیل میشود.
چند دلیل برای این رسم وجود دارد، که در نقاط گوناگون ایران انجام میگیرد:
یکی اینکه بسیاری بر این باور بودند که در طول سال، بلاها و قضایای بد در کوزه جمع میشده و با شکستن کوزه آن بلاها دور می شوند.
دلیل دیگر اینکه در گذشته یخچال نبود و برای داشتن آب خنک آن را در کوزه نگه میداشتند، و کوزه چون منافذ ریزی روی بدنه اش داشت و همیشه مرطوب بود، باعث
می شد که آب خنک بماند اما پس از مدتی املاح آب این منافذ را می بست و دیگر آب خنک نمیشد، از طرفی به مرور زمان دیواره کوزه ها سبز رنگ میشود پس باید هر سال این کوزه ها عوض شود و چه بهانه ای بهتر از سال نو.
هم چنین با این کار شغل کوزه‌گری احیا شده و مردم با شکستن کوزه‌های قدیمی و خرید کوزه جدید به کوزه‌گران و کوزه‌فروشان کمک میکنند تا کارشان رونق یابد.
این رسم و سنت حسنه به شماره 817 در بهمن ماه سال 1391 در فهرست میراث ناملموس (معنوی) کشور به ثبت رسیده است.
