GDM یا دیابت بارداری یکی از این عارضه های طبی که ممکن است قبل از بارداری مادر به آن مبتلا باشد دیابت می باشد.
دو نوع دیابت بارداری وجود دارد:
- دیابت بارداری
- دیابت قبل از بارداری یا همان دیابت مزمن
GDM یا دیابت بارداری
- دیابت بارداری زمانی اتفاق می افتد که حاملگی مادر تایید شده باشد و قبل از حاملگی مادر به دیابت مبتلا نباشد معمولا بعد از هفته ۲۰ بارداری دیابت حاملگی تشخیص داده می شود.
- وقتی غربالگری دیابت برای مادران در سن بارداری ۲۴ الی ۲۸ درخواست می شود دیابت بارداری تشخیص داده می شود.
- در این سن حاملگی به بعد بهتر است که اگر مبتلا به دیابت بارداری باشید رعایت رژیم غذایی و مصرف به موقع داروها فراموش نشود.
همه مادران باردار به دلیل افزایش مقدار هورمون حاملگی مانند hcg یا پروژسترون و استروژن مقداری به انسولین حساس می شوند بنابراین بالاتر رفتن مقدار قند خون در طی بارداری تا حدودی طبیعی محسوب می شود اما بالا بودن میزان قند خون به مقدار زیاد می تواند حاکی از بیماری دیابت در بارداری باشد.
مکانیسم فیزیولوژیک بالا رفتن قند خون در بارداری:
در هفته ۲۴ الی ۲۸ بارداری به دلیل ترشح زیاد هورمون های بارداری از جفت معمولا دیابت حاملگی نمایان می شود.
این هورمون هایی که از جفت ترشح می شوند معمولا جوری عمل می کنند که قند خون از میزان طبیعی فراتر برود تا انرژی و قند خون مورد نیاز جنین تامین شود با این حال برای جلوگیری از دیابت در بارداری لوزالمعده مادر ترشح هورمون انسولین را افزایش می دهد با این حال ممکن است در مواقعی لوزالمعده مادر عملکرد خوبی نداشته باشد و انسولین کمتر از میزان لازم ترشح شود به همین علت دیابت در حاملگی پدیدار می شود.
عواملی که باعث می شود که خطر ابتلا به دیابت بارداری در مادر به مراتب بیشتر شود
- چاقی و وزن زیاد در قبل از بارداری و هنگام حاملگی، به دلیل این که سلول های چربی باعث مقاومت بدن نسبت به انسولین می شوند همین امر سبب می شود ابتلا به دیابت در افراد چاق به مراتب بیشتر از فرد دارای وزن طبیعی باشد.
- اگر مادر و یا پدر و اقوام نزدیک شما دچار دیابت باشند امکان ابتلا به دیابت بارداری در شما بیشتر از دیگران می باشد.
- در حاملگی قبلی اگر دچار دیابت باشید امکان ابتلا به دیابت بارداری در حاملگی بعد بیشتر است.
- مادرانی که نوزادشان مرده به دنیا می آید یعنی سابقه مرده زایی دارند و همچنین سقط های مکرر جنین دارند بیش تر به بیماری دیابت بارداری مبتلا می شوند.
- بعضی از خانم ها قبل از مادر شدن تخمدان های پلی کیستیک دارند که از علائم شایع تخمدان های پلی کیستیک میتوان به رویش موهای زائد، آکنه و وجود مقادیر زیاد هورمون مردانه(آندروژن) در این زنان اشاره کرد.
این خانم ها علاوه بر داشتن تخمدان های دارای کیست ریز فراوان ممکن است دچار ریزش موی هورمونی که ناشی از افزایش هورمون آندروژن می باشند.
این خانم ها به دلیل بیماری pco یا تخمدان پلی کیستیک به ممکن است به هورمون انسولین مقاومت نشان می دهند و همین مقاومت به انسولین در دوران بارداری نیز سبب ابتلای مادر به دیابت دوران بارداری می شود. - مادرانی که سابقه زایمان فرزند ۴ کیلوگرم به بالا را دارند به دلیل بزرگی نوزاد امکان ابتلا به دیابت و بزرگی جثه نوزاد بعدی وجود دارد.
- مادرانی که دچار فشار خون بالا هستند.
- مشکلات قلبی و عروقی و کلسترول بالا در دوران قبل از بارداری می تواند باعث دیابت حاملگی شود.
- مادرانی که در دوران قبل از بارداری نسبت به انسولین مقاومت نشان می دهند و تحمل نکردن گلوکز قند خون می تواند زمینه ی ابتلا به دیابت بارداری را افزایش دهد.
چگونه دیابت را تشخیص دهیم؟ و علت این بیماری چیست؟
با این که در دوران حاملگی علت ابتلا به دیابت هنوز به طور دقیق شناسایی نشده است اما با این اوصاف می خواهیم تاثیر حاملگی را بر دیابت بارداری یا همان افزایش قند خون بدانیم.
همان طور که می دانیم دو نیاز اصلی بدن گلوکز و اکسیژن می باشد تا سلول های بدن بتوانند فعالیت کنند، پس همان طور که گفتیم سلول های بدن برای این که انرژی بگیرند باید قند یا همان گلوکز را مصرف کنند.
وقتی مادر غذایی را می خورد این غذا حاوی قند و گلوکز می باشد که وارد خون مادر می شود و جنین از آن تغذیه می کند.
یک عضوی درون بدن ما وجود دارد که هورمون انسولین که پایین آورنده قند خون است را می سازد به این عضو لوزالمعده یا پانکراس می گویند.
همان طور که در قبل گفتیم جفت هورمون های بارداری را ترشح می کند که روی عملکرد انسولین تاثیر می گذارد و باعث می شود مقاومت به انسولین ایجاد شود و در این شرایط قند خون به دلیل اثر کم انسولین بالا می رود.
در هفته ی ۲۴ الی ۲۸ غربالگری دیابت مادران انجام می شود در این غربالگری به دلیل مقاومت به انسولین اگر مادر قند خون ناشتا و قند خون دو ساعته بیشتر باشد مادر مبتلا به دیابت بارداری می باشد.
در غربالگری دیابت ابتدا قند خون ناشتای مادر را اندازه گیری می کنند این قند خون نباید بیشتر از ۹۵ میلی گرم بر دسی لیتر باشد در غیر این صورت مادر مشکوک به دیابت بارداری می باشد.
در صورت شک به دیابت در بارداری قند خون دو ساعته را پیشنهاد می دهند در این آزمایش به مادران ۷۵ میلی گرم گلوکز خوراکی می دهند و یک ساعت بعد قند خون مادر را اندازه می گیرند اگر قند خون بیش تر ۱۸۰میلی گرم بر دسی لیتر بود مادر دیابت دارد.
این تست به دلیل دو ساعته بودن آن باید ساعت دوم نیز اندازه گرفته شود تا ابتلا به دیابت قطعی شود حالا در ساعت دوم پس از خوردن ۷۵ میلی گرم گلوکز قند خون باید زیر ۱۵۳میلی گرم بر دسی لیتر باشد اگر بالای این مقدار باشد مادر دچار دیابت بارداری می باشد.
این آزمایش دو ساعته قند خون که با ۷۵ میلی گرم گلوکز انجام می شود در واقع یک نوشیدنی شیرین است که داخل این نوشیدنی ۷۵ میلی گرم گلوکز دارد و تحمل گلوکز مادر را ارزیابی می کند.
درمان دیابت بارداری:
برای جلوگیری از خطرات دیابت بارداری باید حتما شرایطی را رعایت کرد تا به جنین و مادر صدمه ای وارد نشود.
این عوامل خطر که با دیابت بارداری افزایش قابل توجهی می یابد به شرح زیر می باشد:
- مادرانی که مبتلا به دیابت بارداری هستند معمولا نوزاد خود را بدون علت در هفته های آخر بارداری از دست می دهند هنوز علت مرده زایی جنین مشخص نیست اما مادران دیابتی باید هشیار باشند در صورتی که حرکت جنین کم شده باشد مادران باید نگران باشند و سریعا خود را به اورژانس و بیمارستان برسانند.
- مادرانی که دیابت دارند معمولا نوزادشان بزرگتر از سن حاملگی(LGA) می باشد، به دلیل این که این قند خون به نوزاد نیز می رسد و باعث رشد فراوان نوزاد می شود.
- نوزادان حاصل از مادران دیابتی علاوه بر بزرگی جثه دارای وزن زیاد و شانه های بزرگ تر از حد طبیعی می باشد.این نوزادان معمولا وزن بالای ۳۵۰۰ گرم دارند و به دلیل شانه های پر از چربی و بزرگ معمولا انجام زایمان طبیعی رو دچار مشکل میکنند.
- نوزادان مادران دیابتی معمولا با روش سزارین به دنیا می آیند که خود عوارض زیادی دارد از جمله مشکلات تنفسی نوزاد که در نوزادان مادران دیابتی معمولا مشکلات تنفسی و دیسترس تنفسی به فراوانی دیده می شود.
- نوزادان مادران دیابتی بعد از تولد معمولا دچار قند خون پایین می باشند چون بدن این نوزادان نسبت به قند خون بالا انسولین زیادی ترشح می کند و همین موضوع موجب افت قند خون نوزاد بعد از تولد می شود به همین دلیل به این نوزادان سرم قندی دکستروز تزریق می کنند تا عوارض افت قند خون باعث عوارض غیر قابل جبران در نوزاد نشود.
- این نوزادان در آینده بیشتر به دیابت مبتلا می شوند پس احتمال ابتلا به دیابت در بزرگسالی بیشتر از حالت قبل است.
- مادران مبتلا به دیابت بارداری بیش بقیه افراد در معرض فشار خون بالا و مسمومیت در بارداری یا همان پره اکلامپسی قرار می گیرند و به دلیل زایمان سزارین می توانند دچار عوارض زیادی شوند بهتر است برای دریافت اطلاعات کافی و عوارض سزارین به مقاله سزارین و عوارض آن مراجعه کنید.
حالا باید برای جلوگیری از خطرات دیابت در بارداری چه نکاتی را رعایت کنیم تا سلامت مادر و جنین به خطر نیفتد؟ در ادامه با روش های درمان دیابت بارداری آشنا می شویم.
رعایت رژیم غذایی:
مادران مبتلا به دیابت بارداری باید رژیم غذایی مناسب این دوران را دریافت کنند تا قند خونشان کنترل شوند به این منظور مادران علاوه بر تحت نظر قرار گرفتن ماما و پزشک متخصص زنان و زایمان بهتر است به یک متخصص تغذیه نیز مراجعه کنند تا غذاهای افراد دیابتی را بشناسند و اگر غذایی برای مادران دیابتی خطر داشته باشد را مصرف نکنند.
- بعضی از مادران دیابتی تصور می کنند که چون دیابت دارند باید کالری کم تری مصرف کنند اما متخصص تغذیه با توجه به نیاز های غذایی مادر و نوزاد برنامه غذایی مناسب را ترتیب می دهند تا علاوه بر تامین نیاز های مادر و جنین قند خون مادر نیز کنترل می شود.
- کالری دریافتی یک مادر با توجه به وزن او صورت می گیرد پس معمولا یک خانم باردار باید در روز ۲۱۰۰ تا ۲۶۰۰ کالری در روز مصرف کنند.
- بیش تر غذایی که در روز یک مادر باردار دیابتی باید مصرف کند پروتئین می باشد که این پروتئین را در تخم مرغ و ماهی و گوشت قرمز و …یافت می شود پس حدود ۲۵ درصد غذای یک مادر دیابتی پروتئین می باشد.
- حدود ۴۰ درصد غذای مادر چربی های اشباع شده و اشباع نشده می باشد که بهتر است چربی های اشباع شده مانند آووکادو، آجیل ها و روغن های گیاهی مانند روغن زیتون و …استفاده کنند.
- حدود ۳۵ درصد باقی مانده رژیم غذایی مادران دیابتی را باید سبزیجات و میوه ها که حاوی گلوکز و فروکتوز می باشد تشکیل دهد.
همچنین کربوهیدرات ها مانند نان و حبوبات را کمتر از میزان قبلی باید مصرف کرد. - مادران دیابتی نباید قند های مصنوعی مانند شکلات و شیرینی و …. را مصرف کنند و به جای قند مصنوعی از خرما و کشمش و….استفاده کنند.
ورزش کردن و کالری سوزی:
مادران دیابتی در دوران بارداری بهتر است فعالیت خود را افزایش دهند درباره ورزش کردن باید با توجه به بارداری و شرایط مادر و جنین تصمیم گرفته شود چرا که ممکن است با فعالیت زیاد، مادر دچار خطرات بیشتر شود ولی اگر مشکلی در بارداری وجود نداشته باشد بهتر است مادران باردار پیاده روی، یوگا و ورزش های دوران بارداری را حتما انجام دهند تا سلامتی خود و فرزندشان حفظ شود.
معمولا با ورزش کردن در دوران بارداری و رعایت رژیم غذایی قند خون مادر تا حدودی کنترل می شود اما روش خود پایشی در دوران بارداری نباید فراموش شود.
تنها روش خود پایشی در دوران بارداری استفاده از گلوکومتر می باشد که با یک سوزن کوچک نوک انگشت سبابه مادر یک قطره خون روی دستگاه می ریزند و قند خون در حالت ناشتا و یک ساعت قبل از میل کردن وعده ی اصلی غذا و یک الی دو ساعت بعد از مصرف وعده اصلی غذا قند خون اندازه گرفته شود.
معمولا بعد از بالا بودن قند خون اگر با رژیم غذایی و ورزش کردن باز هم قند خون مادر چه در روش خود پایشی و چه در روش آزمایش بالا بود از روش دارو استفاده می شود اغلب متخصصان از قرص های پایین آورنده قند خون استفاده نمیکنند چرا که مصرف این قرص ها و آسیبی که ممکن است به جنین وارد کنند هنوز به طور کامل شناسایی نشده اما استفاده از داروی تزریقی انسولین برای مادرانی که با هر روش غیر دارویی قند خون بالایی داشتند توصیه می شود که مقدار دوز داروی انسولین با توجه به میزان قند خون مادر تجویز می شود.
مادرانی که دارای جنین دیابتی هستند معمولا به دلیل مرده زایی پزشکان توصیه می کنند که جنین خود را زودتر از موعد زایمان به دنیا آورند چرا که در اغلب مادرانی که دچار دیابت بودند و جنین مرده داشتند دیده شده که در هفته های آخر بارداری جنین خود را از دست داده اند و جنینشان به صورت مرده به دنیا آمده است پس پزشکان برای جلوگیری از این حادثه زایمان سزارین را به مادران پیشنهاد می دهند تا زایمان سریع و بدون خطر برای مرگ جنین داشته باشند.
خطر ابتلا به دیابت مزمن و همیشگی برای مادرانی که در دوران بارداری دیابت داشته اند بیشتر از افراد معمولی می باشد پس علاوه بر دوران بارداری که در هر ویزیت بارداری قند خون مادر و فشار خون مادر و آنالیز ادرار و قد و وزن مادر کنترل می شود.
باید در دوران پس از زایمان نیز این ویزیت ها ادامه داشته باشد.
مادران دیابتی در دوران بارداری با این که پس از زایمان دیابت نخواهند داشت اما بهتر است تا ۶ هفته پس از زایمان بررسی شوند چرا که ممکن است در این دوران نیز قند خون بالایی داشته باشند و همین افزایش قند خون باعث خطراتی برای مادر شود.
پس از چکاپ ۶ هفته ای برای مادران زمانی که قند خون مادر در حالت نرمال باشد بهتر است هر سال نیز برای کنترل قند خون به پزشک مراجعه کنند تا اگر در مرحله پره دیابت یا قبل از ابتلا به دیابت باشند کنترل قند خون به درستی صورت بگیرد.
سرویس همپای مادر که توسط تیم نوکو راه اندازی شده به صورت آنلاین و شبانه روزی به خدمت رسانی به مادران باردار ، تازه زایمان کرده و دارای فرزند تا ۲ سال می پردازد.
مقالات مرتبط
- دیابت بارداری ، عوامل زمینه ساز و راه های درمان آن
- هفته های بارداری ، راهنمای گام به گام مادران باردار +فیلم
